We gaan verder waar we gebleven zijn. Op 21 januari stond er in de boekenbijlage van de volkskrant een stuk van Olof Tempelman over Norbert Elias. Er is een nieuwe vertaling verschenen van zijn boek uit 1936, "Het Civilisatieproces", een pil van 780 pagina's..
Er ontstond een hofcultuur (hier Filips de Goede)
Wat heeft dat met de voorgaande blog te maken?
De zware jongens die de 10e eeuw domineren elimineren elkaar. Steunend op formele macht, bruut geweld en niet in de laatste plaats door huwelijkspolitiek ontstaan in west Europa grotere politieke eenheden; graafschappen, hertogdommen en koninkrijken. De gangsters die voorheen hele landstreken in een ijzeren greep hielden worden steeds salonfähiger, er onstaat een hoofse cultuur rond het ridderideaal.
Roof wordt tol en belasting, het wordt veiliger, de handel bloeit op, de steden worden machtiger en een nieuwe klasse, de burgerij komt op.
De fysieke en fiscale macht komt in handen van een steeds kleinere groep. Uiteindelijk ontstaat de absolutistische hofsamenleving.
Volgens Elias wordt de dwang die voorheen van buitenaf werd opgelegd steeds meer vervangen door zelfbeheersing. De staat beschermt mensen tegen elkaar, Hobbes stelde dat van nature de mens voor de mens een wolf is. De oorlogstoestand zou de natuurlijke toestand van de mens zijn, REbellie tegen de overheid zou betekenen dat men terugkeert naar de natuurlijke oorlogstoestand en de overheid terzijde te schuiven. Hobbes leefde dan ook tijdens de Engelse burgeroorlogen.
Overheidsdwang werd volgens Elias steeds meer gecomplementeerd door zelfbeheersing en zelfdwang, ontstaan aan de vorstenhoven. Volgens de psycholoog Thomas Pinker werd in de middeleeuwen nog één op de duizend mensen vermoord, nu nog maar één op de honderdduizend (dat is er één teveel uiteraard). De angst voor elkaar neemt welliswaar af, maar de innerlijke angsten nemen toe. Goede manieren ontstaan zoals het schudden van handen, voorheen een manier om te controleren of de ander al dan niet gewapend is.
Aanvankelijk vindt dit proces vooral plaats bij de hoofse aristocratie en de commerciële bourgeoisie. Later nemen ook de "lagere"bevolkingsgroepen de gedragsregulering van de bovenlagen over.
Wildplassen is uit de boze
De pijnlijkheidsdrempel schoof steeds meer op. Grote hompen vlees eten zonder mes en vork was er niet meer bij. Voor vechten, wildplassen, poepen, neus snuiten, spugen etc etc.ging men zich steeds meer schamen.
Elias heeft dit boek aan de vooravond van de oorlog geschreven. Olof Tempelman in de Volkskrant schrijft "De kern van Elias antwoord daarop is even helder als onbevredigend: het civilisatieproces gaat gepaard met terugvallen , in de vorm van golven van barbarij".
Nou weet ik niet of Elias of iemand anders het gezegd heeft (ik vind 780 bladzijden lezen wel erg veel), anders zeg ik het, onze ongezonde houding tegenover arbeid heeft volgens mij alles te maken met deze zelfdisciplinering waar Elias over spreekt.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten