Rousseau (wikipedia)

DE SAVOYARDSE PRIESTER

Hoe kunnen we wat overzicht aanbrengen in de ideeënbrij van de vorige post?

Allereerst bewustzijn, wat is bewustzijn? Het vreemde met het begrip bewustzijn is dat we het allemaal hebben maar niet kunnen definiëren.In de tijd van Descartes was denken datgene dat de mens onderscheidde. Dieren dachten niet, denken was aan de mens en God voorbehouden. Vooral ook de Turingtest in 1950, een test om te bepalen of een machine in staat is om menselijk gedrag te vertonen dat niet te onderscheiden is van dat van de mens, heeft dit idee verder ondermijnd.

Wat mens en dier in ieder geval wél onderscheidt van een machine is het hebben van bewustzijn. Nu is bewustzijn een niet te bewijzen eigenschap dus in feite is dit een aanname. Niemand weet in hoeverre er bij een organisme sprake is van bewustzijn. Heeft een insect of bacterie bewustzijn? Vaak is gebleken dat mensen waarvan foutief gedacht werd dat ze in diepe coma of anesthesie  waren achteraf toch over bewustzijn bleken te beschikten. Zeker sinds machines makkelijk slagen voor de “Turingtest” is het moeilijker om te bewijzen dat ik bewustzijn heb, het is uitermate onwaarschijnlijk maar als je mij tegenkomt kan het zijn dat je met een zombie te doen hebt die als machine volmaakt functioneert. De enige die zeker weet dat ik bewustzijn heb ben ikzelf.

 Misschien is er toch een uitweg uit dit probleem met betrekking tot bewustzijn.Onze taal kan ons wellicht de weg wijzen. Denken is een werkwoord. Bij een werkwoord is er altijd een subject van de werkzaamheid. De computer denkt, Piet denkt etc..In de tijd van Descartes was dat verder niet zo’n probleem, denken was voldoende om mens (of God) te zijn, ik denk dus ik besta. Het denken zelf was autonoom.

Descarte’s uitgangspunt is: “Denken? Hier vind ik het: het denken bestaat; dit is het enige dat niet van mij kan worden afgenomen. Ik ben, ik besta dat is zeker. Maar hoelang? Natuurlijk zolang ik denk; want het zou wel eens kunnen dat ik plotseling helemaal ophoud te bestaan, als ik ermee ophoud enige gedachte te hebben“. Hij stelt “…ik ben dus in stricte zin alleen maar een denkend ding .. .”[1]. Ik besta dus inzoverre ik denk. Denken is hier substantieel, ik ben een denkende substantie, een res cogitans[2].

 Descarte’s visie is het startpunt voor Rousseau.

In zijn roman Emile voert Rousseau een Savoyardse priester op die in een staat van onzekerheid en twijfel belandt, “door Descartes als essentieel beschouwd in de zoektocht naar de waarheid”[3].

De priester vraagt zich af wie hij is en waarop zijn oordelen gebaseerd zijn.“Ik besta en heb zintuigen waarmee ik indrukken ontvang. Dit is de eerste waarheid die mij treft en ik ben gedwongen hem te accepteren[4]. (…) Ik neem duidelijk waar dat de indruk, die in mij is, en de oorzaak of het object daarvan dat buiten mij is, verschillende dingen zijn. Dus niet alleen ik besta, maar andere entiteiten bestaan ook, althans, de objecten van mijn zintuigen; en zelfs als deze objecten alleen maar ideeën zijn, dan zijn die ideeën niet ik[5]. (…) Ik ben nu even overtuigd van het bestaan van het universum als van mijzelf. Vervolgens neem ik de objecten van mijn ervaringen in ogenschouw en constateer dat ik het vermogen heb ze met elkaar te vergelijken, zo neem ik waar dat ik begiftigd ben met een actieve kracht waarvan ik me voorheen niet gewaar was”[6].

 Let op de terloopse, maar voor het begrip van Rousseau’s gedachtengang cruciale opmerking aan het einde van dit citaat, “waarvan ik me voorheen niet gewaar was”. De Savoyardse priester heeft zichzelf onderscheiden van het universum waarna hij pas ontdekt dat hij een onderscheidend vermogen heeft als actieve kracht.

 Met betrekking tot deze kracht was er een “voorheen”, deze bestond dus al vóórdat hij zich hiervan gewaar werd en wel bij het onderscheiden van “ik en niet ik”. Het gewaarworden kwam daarna, er moet immers eerst een “zich” zijn alvorens “zich gewaarworden” mogelijk is. De onderscheidende activiteit van het prebewust stellen van zichzelf door het onderscheiden tussen “ik” en “niet ik” ligt ten grondslag aan de eveneens onderscheidende activiteit van het bewust onderling kunnen vergelijken van de objecten in de wereld. Na de ervaring van zichzelf en de wereld blijkt het bovendien een vrij aanwendbaar vermogen. Hij schrijft “Hoewel ik gedwongen ben om al dan niet te ervaren, ben ik vrij om datgene dat ik ervaar meer of minder te onderzoeken”[7].

Rousseau ziet het onderscheidend vermogen als de kracht om het zijn te verstaan “Ik zie het zo, het onderscheidend vermogen van een actief of intelligent wezen is de kracht om het volgende woord te begijpen “is”[8].

Volgens Safranski draait Rousseau Descarte’s cogito ergo sum om tot “ik ben dus ik denk”. Rousseau ontdekte volgens hem een “fundamenteel activisme dat de waarneming en het kennen pas op gang brengt”. Safranski vervolgt: “Ook al vereist de logica tussen twee voorstellingen een nog zo dwingend verband, ik moet het tot stand willen brengen[9]. Er is tussen twee punten geen rechte lijn, tenzij ik haar trek”[10].

Muziek bestaat pas als ik ze speel, het in silicium metaal en plastic uitgedrukte algoritme van de computer bestaat niet tenzij ik haar schrijf. Hoe ingewikkeld het algoritme ook is dat ik schrijf de “wil” ligt bij mij.

Ligt hier de sleutel tot wat bewustzijn is?

De wil onderscheidt de willende van de rest van de wereld, willen is een dualisme. Hetzelfde geldt voor bewustzijn, bewustzijn is dat ik me van de rest van de wereld onderscheiden ervaar. Daar hoeft geen gedachte aan te pas te komen. IS dualiteit wil, kun je in dualiteit met de wereld leven zonder te willen, IS bewustzijn dualiteit, ben je al niet bewust als je de wereld gescheiden van jezelf ervaart? Is bewustzijn de onderscheidende activiteit van het prebewust stellen van zichzelf?

Hoe zit het dan met “het grote denken” van lichaam en natuur dat Nietzsche noemt?

Waar komt deze prebewuste activiteit, deze actieve kracht vandaan? De hersenen? Zijn er connecties met panpsychistische theorieën van de Philosophy of mind?

 

Wordt vervolgt.

 

 

---

[1] René Descartes, Meditaties, Meppel, Boom, 1989, vertaling uit het Latijn: W. van Doorn; AT27.

[2] Ibid AT78.

[3] Jean Jacques Rousseau, Emile, Dover Publications, inc Mineola, New York 2013. p. 275.

[4] Ibid. p. 278.

[5] Ibid. p. 278.

[6] Ibid. p. 279.

[7] Ibid. p. 280.

[8] Ibid. p. 279.

[9] De wil speelt bij Rousseau een heel andere rol dan bij Descartes. Dit thema zou een aparte paper rechtvaardigen.

[10] Rüdiger Safranski, Arthur Schopenhauer, de woelige jaren van de filosofie, 4^e druk Atlas/Vertaalgroep Bergeyk 2010. 160.

 

CONATUS

 De tijden zijn duister, dictators zijn oppermachtig, er woeden wrede oorlogen. De Verenigde Staten vervallen onder Donald Trump tot een grove dictatuur. Haat en ontkenning van wetenschap, vooral klimaatontkenning, bedreigen het leven in al zijn vormen. Welke filosofie kan hieraan voorbijgaan? In Europa gaan de lichten wederom uit. Waar is nog licht?

 Wij denken, dieren denken, maar ook de natuur als geheel denkt.Denken is combineren en kiezen. Bij schaken bijvoorbeeld berust denken op het kiezen van de beste zet met het oog op het einddoel van het spel de schaakmat van de tegenstander. Mogelijkheden worden gecombineerd, scenario’s worden afgewogen om tot deze keuze te komen. Ook natuurlijke selectie is uiteindelijk een keuzeproces van de wereld/natuur als zodanig. De “omstandigheden” en als resultaat  daarvan uiteenvallen of bestendiging en voortplanting van constellaties, bepalen welke eigenschappen zullen ontstaan. Uitgesmeerd gedurende miljarden jaren, resulteert dit in sterren, planeten, cellen, oren, ogen vleugels etc.. De natuur ontwerpt en knutselt (to tinker). Steeds ontstaan er nieuwe concepten, worden oude verworpen, heruitgevonden, verfijnd etc.

Ogen, oren, dinosaurussen, tentakels, hersenen, geweien etc.
In sterren en door supernova's vinden processen plaats waardoor ingewikkelde chemische verbindingen ontstaan. Kristallen, koolstof, aminozuren etc. worden in de natuur gevormd, je hebt sterren in allerlei categorieën. De natuur is aan het schaken, “ontwerpen”, aan het denken dus en is wat wij zouden noemen creatief bezig.
Als wij dus datgene dat in ons hoofd plaatsvindt denken noemen, dan vindt dat in de natuur als geheel ook plaats. Denken is niet beperkt tot de elektronische infrastructuur die wij onze hersenen noemen maar vindt ook daar buiten plaats en gaat daar aan vooraf. Door dat proces van selectie, keuze, verwerping en opnieuw selectie is onze elektronische infrastructuur, ons brein, ontstaan. Door een niet menselijk onbewust denkproces, een serie natuurverschijnselen. De Stoicijnen legden al een verbinding tussen de logos in de mens en in de natuur. De natuur heeft een "ingebouwde" logica waaruit het menselijk denken voortvloeit.
In Also Sprach Zarathoestra schrijft Nietzsche: “Het lichaam is een groot verstand. (…) Er zit meer verstand in uw lichaam dan in uw grootste wijsheid”. Hij onderscheidt het grote denken van de natuur en het kleine denken van de bewuste geest. Waar loopt echter de grens tussen het menselijk denkproces in hersenen en het denkproces in de natuur. Is er dat wel? Uiteindelijk krijgen wij ideeën, ingevingen en schiet het ons te binnen. Uiteindelijk wortelen onze ingevingen in de natuur.
Diep van binnen weten we dus dat dit met een "vrije wil"niets te maken heeft. Wij denken niet, het denkt in ons. Het denken is niet het resultaat van een omgrensd ik.

Spinoza zag een principe in de natuur, de Conatus, een Latijnse term die "inspanning", "drang" of "streven" betekent en een centraal concept in zijn filosofie. Conatus heeft betrekking op de inherente neiging van elk ding om in zijn bestaan te volharden en zichzelf te handhaven. Geen enkel ding kan vernietigd worden dan door een externe oorzaak, het stellen van een ‘ding’ houdt dat in feite reeds in. Hierover later meer. In tegenstelling tot Descartes zag Spinoza hiermee wel een doel in de natuur, het zich handhaven. Descartes zag alleen indolente uitgebreide substantie naast geestelijke substantie.

Zowel op superkleine zowel als op supergrote schaal vertoont materie gedrag, is materie méér als de uitgebreidheid van Descartes? Materie is onderhevig aan de wetten van de logica en de natuur. Als we spreken over materie wil dat zeggen dat er ook niet-materie bestaat. Maar waar eindigt de ruimtetijd waarbinnen alleen relaties bestaan, moleculen, atomen, elementaire deeltjes etc.. en waar begint materie als stof als zodanig. Wat is materie intrinsiek, de quidditeit, de “datheid” ervan, dat wat het is buiten alle relaties?

Waar eindigt het spel dat de stukken doet bewegen en begint het indolente hout van de stukken? Bestaat er uiteindelijke materie met intrinsieke eigenschappen los van relaties? Bestaat massa bijvoorbeeld als intrinsieke eigenschap? Wat is de essentie van materie, heeft materie intrinsieke eigenschappen of worden de eigenschappen van materie bepaald door onderlinge verhoudingen zowel naar het allergrootste als allerkleinste geredeneerd tot in het oneindige? Wat is de betekenis van groot en klein?

Denken, geheugen en bewustzijn zijn nauw met elkaar verweven. Bewustzijn en denken zijn verschillende dingen. Het grote denken van de natuur gaat niet aanwijsbaar gepaard met bewustzijn. De combinatie tussen denken en bewustzijn begint volgens het geldende paradigma bij het denken door middel van neuronen in onze hersenen.

Bewustzijn is echter, in tegenstelling tot denken, een moeilijk te definiëren en te bewijzen eigenschap. Bewustzijn is het vermogen tot lijden, tot vreugde, tot het 1^e persoonsperspectief. Hoe is het om…… aldus David Chalmers[1].

Kwaliteit van denken heeft in principe weinig te maken met bewustzijn. Hoogkwalitatieve denkprocessen in AI zijn niet bewust.

De natuur heeft neuzen, oren, ogen en uiteindelijk onze hersenen geknutseld (tinkered) als aanpassingen van aan omstandigheden. Heeft de natuur ook ons bewustzijn geknutseld?Volgens het emergentisme kan bewustzijn vanzelf verschijnen bij het op een bepaalde manier gecompliceerder worden van hersenprocessen. Volgens vormen van panpsychisme of Russelliaans Monisme is bewustzijn geworteld op een meer elementair niveau in materie.

De natuur heeft dus neuzen, oren, ogen, geweien, frontaalkwabben etc.. laten verschijnen als middelen tot survival van de soort, is de verschijning van bewustzijn van dezelfde categorie, een middel tot survival? Of zou het kunnen dat (een vorm van) bewustzijn hoort bij de beginsituatie, bij de “omstandigheden” waarop natuurlijke selectie een antwoord is? Wat is het verband tussen de conatus en bewustzijn?

Is bewustzijn een resultaat van de conatus of is er een dieper verband? De eerste mogelijkheid heeft wellicht interessante repercussies voor zelflerend AI.

Volgens Kant is het niet de wereld die ons bewustzijn vorm geeft maar ons bewustzijn (vormen van de zintuigen en de categorieën van het verstand) vormt de wereld. Waarnemen buiten ons bewustzijnsperspectief is niet mogelijk. De onderschatte Friedrich von Schelling draait dit in feite om door het begrip bewustzijn te verbreden en te verdiepen tot de natuur als geheel. Freud en vooral ook Jung verbreden evenals Schelling het begrip bewustzijn. De argumenten van Kant zijn echter zeer sterk. Ook het moderne Russelliaans Monisme en panpsychisme doen in feite een nieuwe poging om het bewustzijn uit de individuele mens te halen en te verbreden tot een in de natuur aanwezige fundamentele gegevenheid.

 

Wordt vervolgd.

 

 

---

[1] Chalmers, David, ‘Consciousness and its place in nature’, in: Blackwell guide to the philosophy of mind (Blackwell, 2003). 

 

 

The interaction between the brain, time and consciousness.

 

                                    Wikipedia, tijd

Introduction 

 In a way we are not only in time like a rock or a car, we are also with time. We are incapsulated in time and time in us. Time-consciousness is something we share with many organisms. But isn’t this a phantasm? Does time exist, do we perceive a reality? What is the character of time-consciousness, how can it be facilitated by a brain-mechanisms and how does it relate to consciousness as such? Explaining time consciousness can help explain consciousness itself (Kent & Wittmann, 2021 p. 1-2).  

Time consciousness is a complicated subject and much has been written about it. This paper cannot hope to answer these questions exhaustively but may be able to point in a direction of better understanding.

I start with a non-causal explanation why time experience is realistic, using two models of spacetime. In paragraph 3 I outline the character of time consciousness and by what mechanism it could be realised. In paragraph 4 I give a function-theoretic description of time consciousness (not a function-theoretic explanation) . In the last paragraph the relation between time consciousness and consciousness as such is explored. Finally I draw some summary conclusions. 

1.     Realism and anti-realism 

 There are many theories about time perception but generally those theories can be divided into two main visions.  

-Phenomeno-temporal realism (henceforth ‘realism’): change, succession and persistence can be directly perceived or apprehended.  

-Phenomeno-temporal antirealism (henceforth ‘antirealism’): change, succession and persistence cannot be directly perceived or apprehended (Stanford 2023, p. 3, 4). There are many theories consistent with this last view: e.g. time wouldn’t exists or time exist only in a cinematic way. This cinematic approach sees a stream of consciousness consisting of momentary phases without any significant extension; like motion free snapshots or stills. (Stanford 2023, p 11-13).  

I think the current model of spacetime has developed strongly in favour of realism. To understand this we must turn to Kant.  

2.     Why realism? 

 “The time is not something that exists on its own, or belongs to the things as objective determination, and so would be left as one would abstract from all the subjective conditions of the perception of things” (Kant 1781/2014, p. 131). Kant considered space and time as “shapes of the senses”. In this view spacetime is a mode of perception, the “Ding an sich” (thing in itself) exists outside spacetime, space and time is something our senses add to the world; time and space are “produced” in the observation act. Kant was an anti-realist (Kant 1781/2014, p. 131-133) . 

Spacetime in general, before the 20th century, was seen as a theatre in which the other phenomena were actors. It was a “theatre model” that corresponds with our intuition. Everything - gods, natural laws, matter etc - “acts” in an immutable spacetime. The model didn’t give any counterfactual information, because space and time where immutable. It was a phenomenal model. It maps space and time as phenomenon. The universe (for Kantians the transcendental universe) in this model is not with spacetime, but in spacetime. 

 

In the current model, based on Einsteins theory of relativity, the universe is with spacetime. Spacetime is theatre and actor all at once; it is inseparably intertwined with speed of light, mass and gravity; spacetime can be curved. 

This model is an explanatory model, it is useful for the purpose of control and manipulation, is predictive and empirically proven. When you counterfactually change one of the constants - i.e the speed of light, or the relation gravity, mass and space - the target domain, spacetime itself, would be different. This model not only describes how the system behaves, but also how it will behave under a variety of interventions. It gives a lot of counterfactual information (Craver 2006, p. 358). 

What does this have to do with realism and anti-realism? The question is: can a model be an explanatory model, when its sensory foundation is totally different from the facts constituting the target domain?  Although this model is very counter-intuitive, it is ultimately founded on spatiotemporal perception facilitated by our brain; because that is the only way we can experience the phenomena time and space. Our images of time and space, “when do we mean time and when do we mean space?” are substantial and irreducible concepts; the conceptual basis for statements about spatiotemporallity.  

The scientific statement, “in a black hole, time and space trade places (Markus Pösel, 2010)”, implies an underlying conception of space and of time; of space and time as we conceive by means of our brain and can be made useful for very complex calculations and derivations. Without phenomeno-spatiotemporal realism, our empirically proven model of spacetime contained in formulas, wouldn’t be internally coherent because it wouldn’t mirror the facts of the target domain and collapse. 

This explanation of the reality of time consciousness  is a non-causal explanation based on coherence. (Chirimuuta 2017, p. 6).  

 

3.     Mechanisms and the field-like character of time conscousness 

 

The realistic belief that our episodes of experience are themselves temporally extended to be able to incorporate change and persistence straightforwardly is called the extensional model. But there are problems processing this by computation and applying it in a mechanism (Stanford 2023, p. 2, 3, 5-7). 

There is succession of experience and experience of succession (Stanford 2023, p.4, 5). 

Succession of experience is easily explainable by mechanisms; in a cinematic model this would be possible. One can easily explain every snapshot experience with the help of a mechanism of a kind. The behaviour of a system, i.e. the changes of its state over time, can be interpreted as a series of points in its state space”(Gervais, R. 2015 p. 47). But experience of succession is more complicated, it doesn’t have a discrete or point-like character but is much more field-like. (Kent & Wittmann 2021, p. 11-12).  

What does this mean? I can illustrate this using an example from phenomenology, music: a form of expression much based on time-experience. When every tone would be perceived separately in its time sequence (succession of experience), music would be an uninteresting assembly of separate sounds. But music as we experience and appreciate it is more; in every present tone, the past tones resonates (retention) and there is, at the same time, expectation about the future tones (protention); that makes music exciting. In experiencing time, in music but also in other ways, story’s, events etc., every moment resonates in other moments, there are no clear cut episodes, everything is fluent, moments overlap. It’s even wrong to speak about moments, there are no outlined episodes with boundaries, it is “time-flow”; retentions, the present and protentions are at the same time^[1].  

This is a problem for the cinematic view: what kind of mechanism can combine the snapshots of this view in a unity of time flow? A memory (short term or long term) can store past sensory perceptions as discrete units, but cannot combine them into a time flow (Gallagher & Zahavi 2008, 261/839-264/839). We can try to give an explanation in terms of computational processes (Piccinini 2006, p. 350; Cummins 2000, p. 129). The whole system of computation itself is based on the processing of discrete units. It can process bounded episodes, up to a millionth part of a second or smaller. There is no slowness of perception in computation, only outlined parts/units can be computed, something or nothing can be computed. But in time experience there is, as we have seen, no case of bounded episodes^[2].

But tough there is blurring as to cause and effect, that doesn’t mean time consciousness can’t be processed. There is cause and effect, but observation takes place from different “points of view on the timescale” at the same time: past, present and expected future.  

Wittmann & Kent mentioned ideas about the continuous input from the body as part of an embodied system in addition to the spatiotemporal dynamics of the brain. This explains the continuous character of time experience (Wittmann & Kent 2023, p. 26-27).  

I see an analogy with space. A system that can process time in a similar manner as a hologram processes light. In a hologram, light waves from different viewpoints in space converge in the eye, and give a sense of depth in space. Time flow is also marked by overlap and converging, the phenomenon time flow can be considered as “depth” in time. Maybe a non-functional located “holographic” mechanism, involving the cooperation of all parts of the brain on a neural level, that facilitates the convergence of differently stored stimuli, can transform succession of experience into experience of succession. But why non-functionally located? There is a widely supported, although disputed, view that the cognitive architecture of the brain is modular, in the sense of being informatively encapsulated (Farah, 1994, p.43). But according to research of Farah this is not always the case. Maybe a functional analysis, which is a sketch of a mechanism, can provide more clarity about a possible mechanism of time-perception. Time-consciousness is a complex capacity. Showing that this complex capacity is made up of more basic capacities, organised together, is the goal of a functional analysis (Piccinini Craver 2011, p. 283-286). An extended function-theoretic explanation would be too ambitious for a short paper, so I’ll limit myself to a “function-theoretic description”; a domain-general and environmental-neutral characterisation of a functional mechanism (Egan 2018, p. 146). Maybe we can deduce some clues from such a description.

 

4.     A function-theoretic description 

 

We can ask ourselves: what is the role of spatiotemporal consciousness in evolution? According to Robert Cummins,“A source of evidence that a system really has a given function is that such a function would have constituted an adaptation”. (Cummins 2000, p. 135) 

What could be the evolutionary function of time-consciousness? It gives an organism the opportunity to make representations fastly and accurately (e.g. in a forest or plain) of phenomena that where present in the past or can become present in the future. Anticipation and reconstruction, i.e. protention and retention of phenomena in spacetime. The organism can represent things that could happen, happen and could have happened, opportunities and dangers, not in a split second but all at once because of the field like character of time perception. This is time-consciousness as an adaptation, a result of evolution. But I think another more profound interpretation is possible. 

Evolution is about survival and reproduction. No-one wants to be dead, and dead is losing time- experience. Risk of losing time-experience/being dead is accompanied by fear; I think fear and time-experience are connected, implicitly or explicitly. Organisms instinctively avoid death with all their might, and the same goes for bad times, as caused by injuries or starvation and that weaken or end their reproductive capacity. After all, their goal is to pass on their genes.  

Thus there are two function-theoretic descriptions of time-consciousness: 

-as an adaptation to represent “present, passed and possible” all at once;  

-as a motor mechanism of evolution itself.  

Both functions are intertwined also in their functioning; the motor function increases itself through the same (reproduction stimulating) adaptation of which she is the cause. It’s a case of mutual enforcement, a snowball effect, with associated development in the brain. As a motor mechanism of evolution itself, time-consciousness is profound and probably ubiquitous, in a more or less primitive form. 

The origins of brain development are very old, cells that probably are the precursors of neurons have been found in the digestive system of brainless sea-sponges, already existing in the precambrium. Genes and chemicals used by neurons predate the evolution of multicellular animals (Marshall, M. 2021). Of course there is no case of time-consciousness in the precambrium, but it is possible that the first principles of time-experience have developed early, in combination and cooperation with the development of the first brain mechanisms. Because of its profoundness, I think involvement and cooperation of many mechanisms of the brain, realised over hundreds of millions of years and on many levels, are involved in time experience. Maybe the mechanism behind time-consciousness is difficult to identify because it does not fit the (assumed) modularity of brain functions (Farah 1994, P. 1, 60). But this is of course pure speculation. 

 

5.     Time and consciousness 

 

Even if you have a identified a neural mechanism, the 1^st person experience of it remains a problem, the “hard problem”. Is spatio-temporal perception a qualia (Chalmers 2003, P. 2)?  Qualia are not instantiated in neural activity. Neurons don’t recreate the colour experience of red, but time extendedness is realistic, and instantiated in neural activity. It cannot be that time consciousness is a mechanism only giving the experience of extension (as a qualia) and not producing it. That would be anti-realism. Time is part of the perceptual field within which qualia contents are experienced (Kent & Wittmann 2021, p. 23-26).  

But maybe time-consciousness is a qualia in another sense. You can ask: describe the difference between space and time. This is impossible without using a tautology. You can say “time is going in only one direction, from past to present”, but that is not a description but a property of time; a one way street does the same regarding space. This question is analogous to, but has more sense, than the question “what is it like to be a spacetime experiencer?” There is no thinkable and conscious position from which to ask that last question. 

David Chalmers talks about intrinsic properties of fundamental physical systems in opposition to properties in relation to other physical properties and to us. Does spatio-temporality have intrinsic properties? Like red is the intrinsic property of light waves with a certain frequency. I think consciousness is the intrinsic property of spacetime. When intrinsic properties constitute phenomenal properties they are protophenomenal (Chalmers 2003, p. 36, 37). Maybe consciousness is protophenomenal for spacetime. This theory is slightly different from Chalmers protopanpsychism. It is protopsychism of spatiotemporality; you could use the term spatiotemporal-protopsychism. In this view spacetime has a potential mental property, but not necessarily realised. There is a duality between its structural dispositional properties - field like-structure, interwovenness with speed, gravity and mass etc. - and its intrinsic protophenomenal property - which is consciousness. Evolution facilitates the necessary brain infrastructure to process this property. Which does not deny the fact that other entities can have intrinsic properties too. Without e.g. the perception of red because of colour-blindness, there is still consciousness, but without time-perception, not for one second.  

 Conclusions 

 There is evidence that time consciousness as facilitated by the brain has a considerable degree of reality. Spacetime as a phenomenon is based on facts in physics, processed by the brain, not produced, as with Kant.  

The character of our temporal perception is field like. Therefore I think we need a kind of holographic neural mechanism that brings “depth in our experience” to explain time-perception. 

A function-theoretic description yields two results: time consciousness as a an adaptation and time as motor mechanism (not a goal) of the evolution. Both are intertwined and reinforce each other and brain development. Time-consciousness is profound and probably ubiquitous (more or less primitive). Probably many brain mechanisms on many levels are involved in it, therefore maybe the mechanism is difficult to identify and not fitting with the (assumed) modularity of other brain functions. 

It is not the field like extension of time-consciousness that gives it a qualia character because that would lead to spatiotemporal anti-realism, but its substantial character. Time and consciousness are connected in time consciousness. Maybe consciousness is the intrinsic property of spacetime. Then spacetime is protopsychic; evolution, with time consciousness as an accelerating force, facilitates certain developments in brains and of brains, as a result of which the protopsychic intrinsic properties of spacetime can become manifest.  

 

 

Literature 

 

Chalmers, D., Consciousness and its place in nature. Blackwell guide to the philosophy of mind 2003, p. 102-144. 

 

Chirimuuta, M., Explanations in computational neuroscience: Causal and non-causal. The British Journal for the philosophy of science, 2017. 

 

Craver, C.F., When mechanistic models explain. Synthese 2006, 153(3), p. 355-376.  

 

Craver, C.F., Introduction: Starting with neuroscience. 2007.  

 

Cummins, R., “How does it work?” versus “What are the laws”: Two conceptions of psychological explanation. In: F. Keil and R. Wilson (Eds), Explanation and Cognition. Cambridge 2000. 

 

Egan, F., Function-Theoretic Explanation and the Search for Neural Mechanisms. In: Explanation and integration in Mind and Brain science (p. 145-163). Oxford 2018. 

 

Farah, M., Neuropsychological inference with an interactive brain: A critique of the “locality” assumption. Behavioral and Brain Sciences 1994, 17(1), p. 43-61. 

 

Gervais, R., Mechanistic and non-mechanistic varieties of dynamical models in cognitive science: explanatory power, understanding, and the ‘mere description’ worry. Synthese 2015, 192 (1), p. 43-66. 

 

Gallagher, Shaun, and Dan Zahavi A phenomenology of time consciousness, in: The phenomenological mind, New York 2008, 2nd edition p. 260/839-264/839 (E-reader). 

 

Kant, Immanuel, Kritik der reinen Vernunft, 1781.  

Translation: Immanuel Kant, Kritiek van de zuivere rede, Boom Amsterdam. 2014, 3^e oplage. 

 

Kent, Lachan and Wittmann. Marc, Time consciousness: the missing link in theories of consciousness. 

In: Neuroscience of consciousness, Volume 2021, issue 2. 

https://doi.org/10.1093/nc/niab011 

 

Marshall. M. Hersenloze sponzen bevatten mogelijk evolutionaire voorloper van zenuwcellen. Iin: New Scientist, 2021. 

https://www.newscientist.nl/nieuws/hersenloze-sponzen-bevatten-mogelijk-evolutionaire-voorloper-van 

 

Piccinnini, G ., Craver, C. Integrating psychology and neuroscience: functional analyses as mechanism sketches. Synthese 2011, 183 (3) 283-311. 

Piccinini, G. Computational explanation in neuroscience. Synthese 2006, 153 (3), p. 343-353. 

 

Pösel, Markus, Changing places-space and time inside a black hole, in: Einstein online band 4. Potsdam, 2010. https://www.einstein-online.info/en/spotlight/changing_places/ 

 

Temporal Consciousness, in: Stanford Encyclopedia of Philosophy; First published Aug. 6, 2010; substantive revision March 17, 2023  Https://plato.stanford.edu/entries/consciousness-temporal/#AwarSimp. 

 

 

 

 

^[1] The origin of these ideas are from Edmund Husserl, elaborated in his book Phenomenology of temporality (Galagher & Zahavi 261/839, 262/839). 

^[2] Maybe spatio-temporality itself has a pixel-like structure on Planck scale, but I wonder whether brains can operate on this unbelievable small scale. On the other hand, everything is possible.