Neanderthalers bijvoorbeeld gebruikten al vuur op een zeer ingenieuze manier. Ze maakten zelfs een soort lijm van berkenbast (Leidenuniv.nl).
De mens is een vuurwezen (historicus Pyne zie Wikipedia).
Het eerste gebruiken van vuur kan men beschouwen als belangrijke revolutie. De grote wilde kuddes (misschien ook mammoeten) op de savannen en steppen kon men door middel van het aanleggen van vuren manipuleren voor de jacht. Men kon zich nu beter verwarmen in koude gebieden. De mens kon door vuur dus beter jagen waardoor er meer voedsel kwam en de groepen groter werden. En vergeet ook niet dat vuur licht brengt en licht betekent veiligheid. Je ziet meer en roofdieren worden afgeschrikt. Met fakkels kon men jagen en zijn omgeving verlichten
Uit Historiek
Maar er is een verschil tussen vuur onttrekken aan de natuur en zelf vuur produceren.
Het produceren van vuur is een moeilijke techniek, probeer in een bevroren bos of op een natte steppe maar eens vuur te maken met houtjes of vuurstenen. Het is niet waarschijnlijk dat de mensheid deze gecompliceerde technieken meteen en in alle gebieden onder de knie had.
Toch nog gecompliceerd en hoe kom je op het idee?
(uit geschiedenis toets)
Het allereerste gebruikte vuur (misschien wel meer dan miljoen jaar geleden door mensachtigen) moet men van natuurbranden onttrokken hebben. Eenmaal onttrokken is het een goed idee om dit vuur gaande te houden voor toekomstige situaties, men ging het vuur bewaren, koesteren en vervoeren. Vooral ook vervoeren was belangrijk, de groepen trokken immers. Dus in de beginperiode dat de mens met vuur omging produceerde mensen nog niet zozeer vuur, dat was onmogelijk dan wel erg moeilijk. Men hield vooral reeds bestaand vuur gaande, onttrokken aan natuurbranden. Misschien door middel van gloeiende houtskool of hoe dan ook.
Waarschijnlijk dat men vuur gaande hield in grotten en op droge plaatsen. Dit vergt een speciale expertise waar je niet iedereen mee kunt belasten, vuur was kostbaar. Er moeten, denk ik, groepen mensen zijn ontstaan die hiermee belast werden, misschien wel de eerste mensen met een speciale status, "vuurbewaarders".
Misschien dat er reeds toen al een zekere eerbied rond de plekken waar het vuur gaande werd gehouden. Hetzelfde geldt uiteraard met betrekking tot de vuurbewaarders.
Van hen hing immers het wel en wee van de gemeenschap af.
Een zeker respect voor de doden is waarschijnlijk al ouder dan het gebruik van vuur. Je ziet het bijvoorbeeld bij olifanten en ook chimpansees rouwen.
Foto Daily mail
Waarschijnlijk dat de resten van de voorouders eveneens op de beschutte plekken werden bewaard, in grotten etc. Maar er is nog een ander aspect. Vuur maakt het mogelijk om overleden voorouders op te eten (bedenk wel dat men toen anders tegen eten en voedsel aan keek, bij sommige volkeren gebeurt het trouwens nog steeds en is juist een teken van respect). Vergeet ook niet dat het toen belangrijk was om alle (eiwit)voedselbronnen te benutten. Vuur maakte het sowieso mogelijk om ook potentieel ziekteverwekkend en minder vers vlees te consumeren. Openbare (cultische) maaltijden met betrekking tot de doden werden wellicht op de vuurbewaarplaatsen onder leiding van de vuubewaarders gehouden.
Toen vuur maken geen probleem meer was bleven wellicht de plekken waar vuur bewaard werd en de vuurbewaarders met speciale status bestaan. Ook de band tussen de plekken waar vuur bewaard werd, de vuurbewaarders en de voorouders bleef bestaan. De eerste prille voorlopers van heilige plaatsen/tempels en sjamanen/priesters ontstonden. Nu er geen echt vuur meer te bewaren viel moest er een soort vervangend vuur/licht gekoesterd worden.
In de lucht bevinden zich, vanuit de toenmalige mens bekeken, ook vuren en lichten, de zon, de maan sterren. De vuurbewaarders, nu sjamanen/priesters gingen zich met het zonnevuur en hemellichten bezig houden. Een cultus rond de zon, de maan en sterren lichten aan de hemel verving het geruststellende/angstaanjagende aspect van het echte vuur.
Zonnegod Ra met zonneschijf en cobra
Evenals echt vuur dat zowel gevaar als veiligheid kan brengen, hadden deze machten twee gezichten, een angstaanjagend dan wel geruststellend, vaak verpersoonlijkt in meerdere goden.
Nog later, toen de menselijke cultuur steeds abstractere concepten ging hanteren, werden deze goden gesublimeerd tot de verpersoonlijking van "het goede"of het kwade. Toch zijn vuursymbolen in de godsdiensten blijven bestaan. De energie van de schepper wordt in het zoroastrisme weergegeven door zonlicht en vuur (ze aanbidden geen vuur). Zoroastrische tempels worden daarom ook vuurtempels genoemd (Wikipedia).
Zoroastrische vuurtempel
Tempel van Vesta waar een vuur brandde dat nooit mocht doven
Het is dus niet zozeer dat de mens het vuur aan de goden heeft onttrokken (Prometheus), veeleer heeft de mens de goden aan het vuur onttrokken.
De goden hebben we gedood, maar het vuur beheersen we beter dan ooit. De mens heeft de geheimen van het "elektronisch vuur" en het zonnevuur zelf ontdekt (kernfusie).
Schaal van de Tsar Bomba waterstofbom tot ontploffing gebracht in 1961 op Nova Zembla met medewerking van de latere dissident Andej Sacharow.
De geruststellende aspecten en de voorouders zijn echter verdwenen. Niet de angst voor vuur met name voor het verschrikkelijke "atoomvuur" in bommen en kerncentrales.
Wie beheerd dat nog?Bronnen:
(in "Een stok om mee te denken" van C. Simon staat is een hoofdstuk opgenomen J. Goudsblom over vuur, over het boek van J. Goudsbloem "Vuur en beschaving" 1992. Dit laatste boek heb ik niet gelezen).
Geen opmerkingen:
Een reactie posten