Met de verlichting verdween deze overtuiging.
Een tijdje werd de wereld als geheel nog als een subject gezien, een pantheïstische visie.
Eind vorige eeuw hebben we God gedood aldus Nietzsche. Tot zijn verbijstering "Wie gaf ons de spons om de horizon uit te vegen? Wat hebben wij gedaan, toen wij deze aarde van haar zon loskoppelden? ".
Hij was zeker geen blije atheïst, ontzet door zijn eigen bevindingen.
De wereld is niet meer verpersoonlijkt.
Michelangelo, schepping van de mens, Sixtijnse Kapel
Hoe beschouwen we eigenlijk de wereld?
Wij zijn handelende wezens, we hebben handen. Onze lichamelijke kenmerken zijn onze referentie. We zien "zaken", complexen van handelingen met een doel. Ook "de wereld" kunnen we alleen als een enorme "zaak" zien. We denken in principe handeling /zaakgericht. Voorheen handelde God, nu zitten we met de wereld als een object, van een subjectdossier is de wereld een objectdossier geworden.
Schilderingen van handen, El Castillogrot Spanje 40.000 jaar oud
Het scheppende subject bestond vooraf aan het geschapene, evenals een ambachtsman bestaat vóór datgene dat hij maakt.
Het scheppende object "de wereld", heeft zichzelf geschapen, voor de wereld, voor "het zijn", was er niets. De "wereld" is nu een object dat nergens in geworteld is. Gestuurde en sturende "substantie" zijn één. In feite zitten we nog steeds met een soort monotheïstisch achtige visie op de "werkelijkheid", maar nu staart een enorm dood mechanisme ons aan.
Om met Nietzsche te spreken:
Weg van alle horizonnen? Vallen wij niet aan één stuk door? En wel achterwaarts, zijwaarts, voorwaarts, naar alle kanten? Is er nog wel een boven en beneden? Dolen wij niet als door een oneindig niets? Ademt ons niet de ledige ruimte in het gezicht? Is het niet kouder geworden? Is niet voortdurend nacht en steeds meer nacht in aantocht? Moeten er 's morgens geen lantaarns worden aangestoken? Horen wij nog niets van het gedruis der doodgravers die God begraven hebben? Ruiken wij nog niets van de goddelijke ontbinding?
De wereld staat dus als een zielloos mechanisme tegenover ons.
Het begrip ziel lijkt op doel. Zelfs de woorden, het Nederlandse ziel en het Duits voor doel, "ziel" lijken op elkaar (goal and soul). Maar of ze etymologisch ook verwant zijn?
Doet er niet toe, de begrippen zijn wel verwant.
Ziel staat ook voor kern, de ziel, "het ging door zijn ziel heen". Evenals doel, de kern, de oorzaak van handelingen gelegen na de handeling, de doeloorzaak.
Evenals ziel wijst ook doel vaak op iets onstoffelijks.
Het doel van een auto is rijden, het doel van een piano is muziek, het doel van een luie stoel is comfort, het doel van een kast is opberging etc. Wij "creëren" met een "doel".
Dali, de speciale auto
Het "doel" is de motor van onze activiteiten, we hebben een hekel aan doelloosheid (zielloosheid).Ook wij schrijven onszelf een doel, kern en ziel toe.
Ook de wereld zou een doel/ziel hebben.
Vroeger was dat doel ook niet duidelijk, er was veel ellende maar god begreep het "Het was Gods wil". En dat was goed, het goede in de wereld was geborgen in God. Ook de begrippen God en goed lijken op elkaar (ik doe dus ook hier geen uitspraak over etymologische verwantschap).
We zouden de wereld van de zon hebben losgekoppeld aldus Nietzsche. Nietzsche was een filoloog en bestudeerde de oude Grieken. De levensvisie van de oude Grieken draaide rond licht, de filosofie van Plato was een soort lichtfilosofie.
Elke dag komt de zon op, alle bomen en planten richten zich op haar, als leden van een ontzagwekkend orkest zich richt naar een dirigent. De zonnestralen zijn als het ware voedend, zo voelden reeds de Grieken aan. Wij weten nu dat inderdaad vrijwel alle energie, ook in planten, van de zon komt, door fotosynthese.
Analoog aan de zonnestralen zagen de Grieken nog iets waar alles zich op richt, maar dan op geestelijk niveau, namelijk "het goede". Zoals alles zich naar de zon richt, richt ook alles zich naar "het goede" (het schone, het ware). Het hoogste ondeelbare idee, vandaar later "het ene".
Fotosyntese
We streven dus allemaal het goede na, alleen wel heel vaak "het verkeerde goede". De weg naar de hel is geplaveid met goede bedoelingen. Maar het idee van "het goede" werd het hoogste idee, analoog aan de voedende zon. (volgens de Grieken had het kwade geen onafhankelijk bestaan, maar was het afwezig zijn van het goede, iets "negatiefs" dus hierover later meer).
De vraag is dus wat is het goede goede?
Later werd het Platonische "goede" door het monotheïsme en dankzij Augustinus dus vereenzelvigd met God. In hem was de waarheid geborgen, een gelovige wist precies wat het goede goede was, dat stond in de bijbel ook.
Met het verdwijnen van God verdwijnt ook (het vermeende) zicht op de waarheid.
Wat is waarheid? De Grieken kende geen scherp onderscheid tussen de begrippen waar, goed en schoon, ook schoonheid was een uiting van waarheid en goedheid (hoewel de woorden voor zover ik weet deze keer niet op elkaar lijken).
Waarheid als een koe (Guido de Snijder)
Onze wereld, ons heelal is een mechanisme geworden, er is geen doel, geen ziel meer. Ook schoonheid is toevallig en verklaarbaar, ons schoonheidsgevoel is evolutionair te verklaren (niet helemaal mijn eigen mening). Het is alsof we in een automotor zitten, we zien de cylinders en de zuigers maar het doel/ziel van het mechaniek "rijden" kennen we niet.
Waar zoeken we dan de waarheid in.
Heidegger zag de wereld als "het zijn" het enorme mechanisme buiten ons dus, tegenover het eigen zijn als het "zijn voor zichzelf". De mens is een "zijn" als zijnde, maar ook een "zijn" voor zichzelf.
Het "zijn" kenmerkt zich door verborgenheid ontsluiering en onverborgenheid.
Waarheid zou hetzelfde zijn als onverborgenheid.
Verbergen en ontbergen zou de manier zijn waarop de wereld zich aan ons meedeelt. Het zou dus niet zozeer een kwestie van waar of niet waar zijn, maar van onverborgenheid/verborgenheid. Dus niet langer als de ook in ons werkbare wereldgeest (ziel) die Hegel zag, waarvoor alles zich zal ontplooien, analoog het wetenschappelijk vooruitgangsoptimisme. Volgens Heidegger verbergt en ontbergt de wereld zich als bergtoppen in de wolken.
Ook min of meer een wereldbeeld met Griekse lichtfilosofie en monotheïstische trekken. Ook ontbergen is een vorm van "aan het licht brengen".
Leuke woordspelingen maar ze geven geen leidraad. Hoe weet je wanneer iets al dan niet onverborgen is. Heidegger zelf in ieder geval allerminst zo blijkt achteraf.
De wereld is dus zijn ziel/doel kwijt. Omdat wij deel van die wereld uitmaken en de grens tussen ons en de buitenwereld niet scherp te trekken is verliezen ook wij onze ziel/doel.
Als we op de manier zoals we nu doen verder redeneren, verdwijnen we immers als mechanismen, in een wereld die zelf door ons eveneens als een mechanisme wordt beschouwd. We "vermechanismiseren" we redeneren onszelf weg en worden "vervangen" door robots dan wel zelf robots.
Of dat klopt? Mechanismen hebben geen tijdsbesef zoals we gezien hebben. Veel levende organismen wel. Vooralsnog is tijdsbesef mechanisch onverklaarbaar (in tegenstelling natuurlijk tot tijdswaarneming). Ook wil het feit dat we de ziel/doel verloren zijn niet zeggen dat het er niet is. Misschien kijken we de verkeerde kant op.
Wordt vervolgd.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten