ACTIEF, PASSIEF EN QUALIA

 

                                                        Elektriciteit Wikipedia

Bij Descartes staat het denken centraal in het identificeren wie wij zijn. Ik denk dus ik ben.Hij onderscheidt een geestelijke substantie waar de mens deel van uitmaakt. De mens maakt eveneens deel uit van de uitgebreide substantie. Denken hoort bij de geestelijke substantie in een door God bestuurde wereld, de bron van het menlijk denken is daarmee geen probleem, dat is de geestelijke substantie waarvan de mens deelachtig is.
Rousseau gaat verder en onderzoekt de individuele bron van het denken(zie vorige blog) en stelt dat het zich onderscheiden van het universum een eerste stap is naar onderscheidend vermogen als actieve kracht, cq denken. Safranski illustreert als volgt "een lijn is de kortste afstand tussen twee punten alleen als ik haar trek". Denken vereist een zich van het denken onderscheidende denker.

Bij hem is de bron van het denken een activisme vooraf, de aanleiding/oorzaak van de denkact. Daarnaast is er echter ook een passieve entiteit in het geding, er is iets dat het denken ontvangt. Een denkact kan gewenst maar ook in hoge mate ongewenst zijn, denk aan dwanggedachten, toch is er bij denken een genererende en ontvangende component. Deze genererende en ontvangende componenten vormen één entiteit en noemen we bewustzijn. We genereren en ontvangen ons denken; we zijn ons bewust van ons denken.

Anders ligt dat bij een probleemoplossende computer, die heeft een aanleiding voor zijn probleemoplossing/denken, die ligt in ons. Maar zonder ontvangende passieve entiteit blijft hij eeuwig het probleem oplossen, dat dan al lang elke zin verloren heeft. Gecompliceerder ligt dit bij zelflerende algoritmes, daarover later wellicht meer.

Gedachten hebben vaak een onbewuste oorsprong, de ontvangst van deze onbewuste oorsprong bestaat wel maar is vertekend. Bijvoorbeeld binnen een cultuur onacceptabele gevoelens, gedachten en herinneringen worden dan op een acceptabele manier ontvangen. Er is dan een asymmetrie tussen oorspronkelijk activisme en ontvangst.
Je hebt dus een actieve component, de gedachte genererende component. Maar daarnaast een passieve gedachten ontvangende component, die van de andere kant ook weer actief is omdat het gedachten schift, bewerkt etc.. Ontvangen is ook een werkwoord. Passief en actief lopen hier door elkaar.
Ik heb het hier over gedachten, maar ik bedoel ook herinneringen en waarnemingen, waarnemingen zijn immers nooit los te zien van gedachten. Waarnemingen zonder begrippen (resultaat van gedachten) zijn blind, aldus Kant en ook een herinnering is een waarneming. Dit genererende/ontvangende bewustzijn is de 1^e persoon, dat zich stelt als actieve kracht.

Gaan we een stap verder en in feite een meer technische richting uit.

Zonder fysieke structuur is er geen bewustzijn/1^e persoon. Uiteindelijk is deze fysieke structuur die het bewustzijn bij ons overeind houdt een gedurende evolutie gevormde elektronische structuur die gegenereerd wordt door gespecialiseerde cellen, neuronen. Een elektronische structuur bestaat uiteindelijk uit constellaties van elektrische ladingen gecombineerd met spanningsverschillen op een bepaalde manier gerangschikt.

Bij deze vaststelling beginnen de filosofische vraagstukken pas echt, “The hard Problem” volgens David Chamlers. Wat is de relatie tussen een bepaalde elektronische toestand en bijvoorbeeld rood of pijn, gewaarwordingen die door deze toestand blijkbaar veroorzaakt worden? Nergens in de elektronische toestand is iets roods of is pijn. Rood en pijn noemt men qualia omdat het begrippen zijn die niet verder te ontleden zijn (je hebt lichtrood en lichte pijn en golflengten, maar daarmee heb je het begrip zelf niet ontleed).

Vaak wordt gedacht dat dit qualia-probleem opgelost is. Iedereen heeft bij rood-zien dezelfde hersentoestand, qualia zouden daamee zichtbaar zijn gemaakt. Hierbij wordt vergeten dat de vraag is waarom dat zo is. De elektronische code voor rood bestaat als wisselwerking tussen neuronen, maar waar is de wereld die door deze code gerepresenteerd wordt en hoe? 
Waarom zijn miljarden vurende neuronen in bepaalde hersengebied roodzien en miljarden vurende neuronen in andere hersengebieden (aangezet door hormonen eventueel) pijn of stress. Of bewustzijn?

Het makkelijkste is om daar geen antwoord op te geven. “Dat is nu eenmaal zo”, wij zijn onze hersenen, wij zijn die elektrische codes die ze genereren, en dan zien we nu eenmaal rood bij een bepaalde constellatie van vurende neuronen. Maar weten we dan echt wat onze hersenen zijn en doen? Wie wij zijn en wat bewustzijn is?
 Reeds Bertrand Russell hield zich met een variant op dit vraagstuk bezig.